Uzależnienia a ADHD, czyli dlaczego wdrożyliśmy Nowy Program Terapii Uzależnień dla Osób z ADHD

Uzależnienia a ADHD

Uzależnienia są jednym z najczęściej występujących zaburzeń u osób z ADHD - badania dowodzą, że 50% młodzieży z uzależnieniem oraz 25% uzależnionych dorosłych cierpi również na ADHD. Z kolei ryzyko wystąpienia uzależnienia u nieleczonych osób z ADHD jest aż 2-3 krotnie wyższe. Osoby z ADHD:

• 2 razy częściej palą papierosy i prawie 3 razy częściej uzależniają się od nikotyny,

• prawie 2 razy częściej rozwijają zaburzenia związane z nadużywaniem alkoholu lub kokainy,

• około 1,5 razy częściej spełniają kryteria zaburzeń związanych z używaniem konopii indyjskich,

• ponad 2,5 raza częściej rozwijają zaburzenia związane z używaniem jakiejkolwiek substancji psychoaktywnej,

• są bardziej podatni za rozwój zaburzeń związanych z hazardem.

Skąd zwiększone ryzyko?

Zwiększone ryzyko używania substancji psychoaktywnych i zaburzeń związanych z używaniem substancji psychoaktywnych (SUD) u osób z ADHD wynika z połączenia kilku czynników podatności.

Dopamina się dopomina

Osoby z ADHD, z uwagi na niedobory dopaminy oraz zaburzenia w jej przykazywaniu w niektórych obszarach mózgu, wykazują deficyty motywacji i nagrody, charakteryzujące się niezdolnością do odraczania gratyfikacji i preferencją dla małych, natychmiastowych nagród. Deficyt ten wykształca mechanizm leżący u podstaw impulsywnych zachowań związanych związanych z ADHD i zwiększoną podatnością na nadużywanie substancji psychoaktywnych. Substancje psychoaktywne dają mocny, natychmiastowy "zastrzyk" dopaminy, a organizm coraz silniej się o nie dopomina. Charakterystyczna dla uzależnionych osób z ADHD jest zdolność do gwałtownego zastępowania jednego źródła dopaminy innym - porzucenie jednej używki jest natychmiast zastępowane przez inną substancję i/ lub uzależnienie behawioralne. Biorąc pod uwagę tę perspektywę, rozpoznanie u siebie uzależnienia może być trudniejsze ("Nie mam problemu z alkoholem, przecież rzuciłem tydzień temu. Idziemy zapalić?"), nawet mimo poczucia ciągłego napięcia i doświadczania konsekwencji w życiu.

Współwystępowanie objawów w ADHD i uzależnieniach

Zwiększona podatność na uzależnienia u osób z ADHD jest również związana z niektórymi podstawowymi objawami tego zaburzenia neurorozwojowego, które są wspólne dla zaburzeń uzależnieniowych: 

• impulsywność;

• poszukiwanie nowości; 

• poszukiwanie doznań;

• unikanie szkody;

• niska samoocena 

• zaburzenia funkcji wykonawczych. 

Współwystępowanie innych zaburzeń

Innym kluczowym czynnikiem w zrozumieniu zwiększonej podatności na używanie i nadużywanie substancji psychoaktywnych jest wysokie współwystępowanie innych zaburzeń psychicznych u dzieci, młodzieży i dorosłych z ADHD, w tym:

• zaburzeń depresyjnych i lękowych;

• choroby afektywnej dwubiegunowej; 

• zaburzeń zachowania. 

Szczególnie istotne jest współwystępowanie zaburzeń zachowania. U osób z ADHD zaburzenia zachowania nie tylko zwiększają ryzyko rozwoju zaburzeń związanych z używaniem substancji psychoaktywnych, ale także wiążą się z wcześniejszym rozpoczęciem ich używania, większym nasileniem zaburzeń związanych z uzależnieniem i ogólnie gorszym rokowaniem w przypadku obu zaburzeń.

Samoleczenie

Niektóre osoby z ADHD używają substancji psychoaktywnych w celu osłabienia lub złagodzenia niektórych objawów lub dysfunkcji, próbując w ten sposób „leczyć się samemu”. Rzeczywiście, u niektórych osób z ADHD kokaina ma paradoksalny wpływ na wydłużenie czasu koncentracji uwagi i zmniejszenie niepokoju ruchowego. Niektórzy nastolatkowie i dorośli z ADHD, szczególnie ci z bardziej nasilonymi objawami nadpobudliwości i impulsywności, doświadczają spadku aktywności psychomotorycznej podczas używania marihuany. Poprawa stanu i funkcjonowania jest jednak pozorna, ponieważ organizm osoby z ADHD łatwo „wpada” w pułapkę uzależnienia powodując wkrótce wzmożenie objawów i dysfunkcji i ekspozycję na wystąpienie kolejnych zaburzeń.

Genetyka 

Naukowcy stawiają również hipotezę, że ADHD i zaburzenia uzależnieniowe mogą mieć wspólne, rodzinne czynniki ryzyka ze względu na wspólne ryzyko genetyczne między tymi dwoma schorzeniami. 

Największe ryzyko dla młodych 

Rozpoczęcie używania substancji psychoaktywnych w okresie dojrzewania zazwyczaj ma miejsce w kontekście społecznym i rówieśniczym. Dlatego też niektóre badania wskazują, że problemy psychospołeczne i słabe funkcjonowanie w nauce, często obserwowane w ADHD, mogą przyczyniać się do rozpoczęcia używania substancji psychoaktywnych. 

Z kolei największe ryzyko uzależnienia występuje właśnie w wieku nastoletnim → układ limbiczny (odpowiedzialny za regulowanie stanów emocjonalnych) jest już dojrzały, a czołowa część mózgu (odpowiedzialna za podejmowania decyzji, przewidywanie i planowanie) nie jest jeszcze w pełni rozwinięta. Innymi słowy - skłonność do samoregulowania się lub samoleczenia jest już wysoka, ale „hamulec” w postaci kontroli impulsów nie działa w pełni. 

Niska świadomość znaczenia współwystępowania ADHD i uzależnień 

Niestety tylko garstka osób uzależnionych (jak potwierdzają badania – ok. 2%) jest świadoma współwystępującego u nich ADHD i ma szansę na prawidłowe prowadzenie i leczenie. 

Popularne programy leczenia uzależnień często nie odpowiadają na potrzeby takich pacjentów i są nieskuteczne. Niedostateczna świadomość i wiedza (niestety również wśród specjalistów) co do leczenia współwystępujących zaburzeń ADHD i uzależnień jest źródłem nieprawidłowego podejścia do zalecanych terapii. Pokutuje tu też nieprawdziwe przekonanie, że leki na ADHD (stymulanty) powodują/ wzmagają efekty uzależnienia. W efekcie pacjenci często porzucają terapię:

• już po pierwszym miesiącu terapii uzależnień, 30% pacjentów z nieleczonym ADHD rezygnuje, 

• w ciągu 2 lat, z terapii uzależnień rezygnuje ponad 70% pacjentów z nieleczonym ADHD.

Międzynarodowe wytyczne do leczenia osób uzależnionych z ADHD

Dlatego warto sięgnąć po wiedzę naukową i najnowsze badania w tym obszarze. Wytyczne Międzynarodowego konsensusu w zakresie diagnozy i leczenia młodzieży ze współwystępującym ADHD i uzależnieniem jasno precyzują jak należy prowadzić takich pacjentów:

• włączenie rutynowych, przesiewowych badań w kierunku uzależnienia w ramach diagnozy ADHD;

• włączenie rutynowych, przesiewowych badań w kierunku ADHD w ramach diagnostyki uzależnień;

• uregulowanie zasad co do rozpoczęcia diagnostyki ADHD - może być przeprowadzana przed osiągnięciem abstynencji (jednak pod warunkiem stabilizacji używania substancji lub/ i detoksykacji organizmu);

• realizacja równoległej terapii ADHD i uzależnień (oraz innych zaburzeń współtowarzyszących);

• w terapii ADHD → łączenie farmakoterapii wraz z odpowiednią psychoedukacją i psychoterapią;

• w terapii ADHD → w razie potrzeby włączenie farmakoterapii:

  • stymulanty o przedłużonym działaniu jako leki pierwszego wyboru,

  • niestymulanty (atomoksetyna, guanfacyna), jako leki drugiego wyboru;

• prowadzenie rutynowej kontroli prawidłowego stosowania leków na ADHD, w tym włączenie edukacji pacjentów i ich otoczenia w zakresie ryzyka związanego z nieprawidłowym zażywaniem/ używaniem leków na ADHD.

Kompleksowe podejście – równoczesne leczenie ADHD i uzależnień znacznie poprawia efekty terapii. Pacjenci widzą jej efekty, są zaangażowani i nie porzucają procesu terapeutycznego:

• po pierwszym miesiącu notuje się jedynie 5% rezygnacji wśród uzależnionych pacjentów z ADHD;

• 2-letnią terapię kończy już 65%;

• pacjenci odnotowują redukcję objawów uzależnienia oraz ADHD;

• występuje niższa liczba hospitalizacji oraz niższa śmiertelność.

Dlatego w Aurze, przy zaangażowaniu: psychoterapeutów uzależnień, specjalistów ADHD, psychoterapeutów w nurcie poznawczo behawioralnym, trenerów w nurcie dialektyczno behawioralnym oraz coacha, a także na podstawie na najnowszych badań naukowych i międzynarodowych wytycznych, opracowaliśmy Program Terapii Uzależnień dla Osób z ADHD. Więcej o Programie dowiesz się tutaj.